EURO nghiêng: Nữ thần may mắn, khi nào người bỏ đi?

Bí mật “bàn tay nóng”

Đấy có vẻ như là một ví dụ hùng hồn về may mắn. Nhưng cũng có người cho rằng khi một người đã may mắn đến độ ấy, thì anh ta hẳn phải có năng lực, rằng Karas hẳn có khiếu cờ bạc thật, hoặc một thái độ phù hợp giúp anh ta luôn thắng cược.

Một trong những hiện tượng được nghiên cứu nhiều nhất có nhiều điểm tương đồng với chuỗi thắng bạc của Karas là những chuỗi ghi điểm (streak) trong thể thao, thường được gọi bằng thuật ngữ “bàn tay nóng” (hot-hands), chỉ một cầu thủ “vào phom” và ghi điểm qua nhiều trận liên tiếp. Vào năm 1958, các nhà tâm lý học của Đại học Stanford tuyên bố rằng hiệu ứng này vốn không tồn tại, và một cầu thủ đạt được chuỗi ghi điểm đơn thuần là một sự kiện ngẫu nhiên.

Tuy nhiên, vào năm 2012, ba sinh viên Đại học Harvard đã tìm ra bằng chứng vững chắc để thuyết phục những người chống lại “bàn tay nóng”. Họ đã nghiên cứu băng hình của 83 ngàn lần ném bóng trong mùa giải 2012-2013 của giải bóng rổ nhà nghề Mỹ (NBA) và rút ra kết luận rằng thực tế là những người có cảm giác “tay nóng” đã thực hiện những cú ném rổ với độ khó cao dần. Sau một lần kiểm soát được độ khó mới, họ bắt đầu thấy “nóng máy”, một hiệu ứng đạt được nhờ việc liên tục có cảm giác làm tốt hơn theo thời gian.

Một nhóm nghiên cứu khác ở Đại học California thì phân tích dữ liệu trong 12 năm của giải bóng chày Mỹ, và rút ra rằng chỉ cần phân tích 25 lần đánh bóng gần nhất của một cầu thủ, họ có thể dự đoán được anh ta sẽ đánh quả tiếp theo ra sao. Họ cũng rút ra quy luật rằng một cầu thủ đang đạt được “tay nóng” sẽ tăng khả năng đánh thành công một cú home-run (một cú đánh khiến bóng bay xa đến mức người đánh có đủ thì giờ chạy vòng quanh sân ghi điểm) lên 30% so với khi anh ta không có chuỗi ghi điểm liên tiếp.

Có vẻ như phong độ của một cầu thủ ghi bàn, hoặc một “ngựa ô” tiến sâu ở EURO hay World Cup cũng như thế: chúng không phải là ngẫu nhiên. Có một cơ chế nào đó đứng sau những bất ngờ liên tiếp xảy ra. Ví dụ như khi một đội bóng bị đánh giá thấp như Thụy Sĩ đã đi sâu đến tận tứ kết, thì họ cũng đã theo một mô hình hành động nhất định.

Một nghiên cứu táo bạo khác của Đại học London (Anh) cố gắng giải mã mô hình ấy thông qua phân tích… cá cược thể thao. Họ phát hiện ra rằng những người đang chiến thắng liên tiếp nhiều khả năng sẽ tiếp tục chiến thắng, và những người đang thua thường sẽ càng thua sâu, không đơn giản là 50/50. Ví dụ một người đã thắng 3 ván liên tiếp sẽ có 67% cơ hội thắng ván thứ 4, và tăng lên 72% ở ván thứ 5, nếu họ đã thắng ván thứ 4. Ngược lại, những người đã thua cược ván đầu thì chỉ có 47% khả năng thắng trong ván thứ 2, và 45% cơ hội trong ván thứ 3.

Sự cẩu thả sau khi thắng cược

Lý do? Khi đào sâu vào hành vi của người đặt cược, nhóm nghiên cứu phát hiện ra rằng những người đang thắng thường đặt cược ngày càng an toàn hơn, vì cho rằng chuỗi ván thắng của mình không thể kéo dài mãi mãi. Nói cách khác, họ không tin rằng “bàn tay nóng” sẽ luôn nóng. Ngược lại, những người đang thua thường sa vào ngụy biện cờ bạc và đặt cược rủi ro hơn. Kết quả là những người thắng sẽ tiếp tục thắng, ngay cả khi họ thắng ít hơn. May mắn mang lại may mắn theo cách này, và vận rủi cũng tương tự.

Điều này cũng đúng, khi những người đang thắng liên tiếp quyết định mạo hiểm. Rạng sáng qua, sau khi vượt qua người Pháp với một kịch bản điên rồ ở vòng 1/8, Thụy Sĩ đã quyết định tăng tỉ lệ cược của mình lên ở tứ kết: họ cố gắng chơi sòng phẳng với Tây Ban Nha, đội đã đá không thật sự thuyết phục từ đầu giải đến giờ. Trong một lần tranh chấp phiêu lưu hơn, Thụy Sĩ chỉ còn 10 người. 

Trên chấm luân lưu, sau khi Sergio Busquets đá hỏng quả đầu tiên, coi như tỉ lệ thắng ván cược đã quá rõ ràng với Thụy Sĩ. Nhưng họ lại đá những quả 11 mét như thể rằng “bàn tay nóng” sẽ nóng mãi, với sự vội vàng và cẩu thả. Cho đến quả thứ hai đá hỏng liên tiếp, thì tỉ lệ đá vào quả thứ ba chỉ còn 45%, đúng như lý thuyết đặt cược. Gió của may mắn đã đổi chiều, từ chính hành vi người trong cuộc. Những người chiến thắng có thể tiếp tục chiến thắng nhờ chính sự bi quan, chứ không phải sự chủ quan của họ.

Đó chính là những gì đã xảy ra với Archie Karas. Chỉ ba tuần sau khi đạt đỉnh thắng cược là 40 triệu USD, anh ta đã mất tất cả. Chuỗi thắng cược giờ đã biến thành một khoản lỗ… 50 USD. Trong một kết cục buồn, Karas bị bắt vì cáo buộc gian lận ở một bàn chơi xì-dách tại Lakeside, California, và sau này bị quản chế ba năm.

Mọi thứ luôn có thể tồi tệ hơn, như thế. Nhưng cuộc đời là vậy: khi đã thắng, con người sẽ muốn đặt cược nhiều hơn, vì nghĩ rằng họ xứng đáng với điều đó. Thụy Sĩ không có lỗi khi quyết định phiêu lưu. Không phải ai cũng là Hy Lạp của năm 2004, đội càng vào sâu càng chơi chắc chắn hơn, và cũng buồn tẻ hơn.