Nếu bạn theo đuổi lối chơi tấn công phóng khoáng hay triết lý lãng mạn, hãy quên nó đi. Nếu bạn muốn bóng đá của mình mang ý nghĩa lớn hơn bảng điểm, đừng hi vọng. Giữa vòng tứ kết và bán kết EURO 2024, một sự điều chỉnh văn hóa đã diễn ra, gần như chỉ sau một đêm.
Cho đến trước vòng tứ kết, lối chơi là điều quan trọng. "Cách thức" đằng sau chiến thắng và tấm vé đi tiếp tại giải đấu mới là những điều được quan tâm.
Điều này khiến người Pháp bối rối khi họ không ghi được bàn thắng nào từ tình huống bóng sống cho đến trận bán kết EURO 2024. Khi được một nhà báo Thụy Điển hỏi về lối chơi của đội, hay chính xác là sự thiếu vắng lối chơi, trong buổi họp báo trước trận gặp Tây Ban Nha, HLV Didier Deschamps trả lời: "Bạn là người Thụy Điển ư? Không, bạn là một nhà báo Pháp trá hình! Nếu bạn thấy nhàm chán, hãy xem trận khác, bạn không nhất thiết phải xem đâu".
Người Anh cũng cảm thấy khó chịu khi Gary Lineker, cựu tiền đạo tuyển Anh dẫn đầu đội ngũ bình luận EURO 2024 của BBC, có lý do để nói rằng đội tuyển của họ đã chơi "tồi tệ" trước Đan Mạch ở vòng bảng. Chiến thắng được đón nhận bằng tiếng huýt sáo và những chiếc cốc nhựa ném về phía HLV Gareth Southgate sau trận đấu.
Trong khi đó, người Hà Lan không hài lòng với cách đội bóng của họ vượt qua vòng bảng với tư cách một trong những đội xếp thứ ba hay nhất. "Chúng tôi muốn thể hiện thứ bóng đá đẹp mắt, nhưng điều đó không phải lúc nào cũng hiệu quả", HLV Ronald Koeman nhận xét. Người ta kỳ vọng nhiều hơn. "Bóng đá để thắng" hay "bóng đá giải đấu" không thể lý giải cho tất cả.
Nhưng bây giờ nó tạm thời được chấp nhận. Deschamps đã có mặt ở 4 trận bán kết trong 5 giải đấu cùng tuyển Pháp, với tuyển Anh dưới thời Southgate là 3 trong 4. Koeman đưa Hà Lan vào bán kết EURO lần đầu tiên sau 20 năm. Một ngưỡng cửa đã được vượt qua. Biểu đồ cảm xúc đã chuyển từ tiêu cực sang tích cực.
"Mục đích có thể biện minh cho phương tiện, miễn là có thứ gì đó biện minh cho mục đích". Một mặt, nó phơi bày bản chất hay thay đổi, đạo đức giả của một số bình luận. Bóng đá luôn hướng đến vinh quang, chỉ khác là cách mỗi người nói về nó. Như khẩu hiệu của CLB Juventus: "Chiến thắng không quan trọng, đó là điều duy nhất được tính đến".
Tây Ban Nha là ngoại lệ duy nhất tại giải đấu này. Chỉ họ mới khao khát và có thể thực hiện được lối chơi "vencer y convencer" (tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là "chiến thắng và thuyết phục"). Những người theo chủ nghĩa lý tưởng khác, chẳng hạn như HLV Ralf Rangnick của Áo và người đồng cấp của Ý, Luciano Spalletti, đã phải ra về. "Tôi không biết làm thế nào để làm điều đó. Tôi nghĩ mình là người ít phù hợp nhất để làm điều đó", Spalletti nói, khi được hỏi sau khi bị loại ở vòng 16 đội, liệu đội bóng của ông, nhà đương kim vô địch, có nên chơi thứ bóng đá ít lý tưởng hơn và chơi theo lối "bóng đá giải đấu" nhiều hơn.
Spalletti không thích nghi như người tiền nhiệm Roberto Mancini đã làm tại EURO ba năm trước. Khi đó, Italia chơi thứ bóng đá lý tưởng nhưng lại hiệu quả, thống trị thế trận và pressing tầm cao cho đến khi chấn thương nặng của Leonardo Spinazzola ở tứ kết đã thay đổi lối chơi của đội.
Italia, đội thường được coi là bậc thầy vĩ đại nhất của "bóng đá giải đấu", cuối cùng phải dựa nhiều hơn vào những pha cứu thua ngoạn mục của thủ môn và khả năng phòng ngự kiên cường của cặp trung vệ Giorgio Chiellini và Leonardo Bonucci. Nhưng nhìn chung đội bóng đó, cùng với Tây Ban Nha giai đoạn 2008-2012, đã cho thấy việc vô địch các giải đấu với một ý tưởng lớn, thứ gì đó tham vọng và hoành tráng hơn là hoàn toàn có thể. Đó là 3 trong số 4 kỳ EURO trước giải đấu này. Vì vậy, trong bối cảnh đó, "bóng đá giải đấu" mới là ngoại lệ.
Tuy nhiên, bạn có thể thấy tại sao lối chơi chặt chẽ, nhẫn nại và xấu xí lại chiếm ưu thế.
Bóng đá quốc tế ngày càng bị bó hẹp bởi các giải đấu cấp CLB. Trước khi EURO và Copa America diễn ra song song, các HLV có bao nhiêu thời gian tập luyện với các cầu thủ của họ trong năm nay? Câu trả lời là 10 ngày vào tháng 3, và 10 ngày trong 6 tháng. Trong một mùa giải kéo dài 9 tháng, bạn có thể tin vào quá trình. Trong một giải đấu lớn kéo dài một tháng, bạn phải tính toán từng trận đấu.
“Mỗi trận đấu đều khác nhau, mỗi chiến thuật đều khác nhau", HLV Vincenzo Montella của Thổ Nhĩ Kỳ cho biết. “Các cầu thủ tôi có thể sử dụng trước mỗi trận đấu đều khác nhau. Gần đây, tôi nhận được rất nhiều lời chỉ trích vì không bao giờ tung ra sân cùng một đội hình. Nhưng đội hình bạn có trong đầu sẽ không thể ra sân trong 40 ngày, các cầu thủ không phải lúc nào cũng có trạng thái tốt nhất, và đó thậm chí còn chưa tính đến thẻ phạt. Trong bóng đá ngày nay, đến cuối mùa giải, đội hình xuất phát hoàn hảo không tồn tại. Nó đơn giản là không còn nữa".
Các cầu thủ kiệt sức. Họ thi đấu nhiều hơn bao giờ hết. EURO đã mở rộng từ 16 lên 24 đội vào năm 2016. Champions League sẽ phình ra bắt đầu từ tháng 9 này. Một giải đấu cấp CLB thứ ba của châu Âu, Conference League, đã ra đời trong những năm gần đây. Giải vô địch thế giới các CLB hoành tráng hơn sẽ diễn ra vào mùa hè tới. Ban tổ chức giải đấu có nhiều trận đấu hơn để bán. Nhiều trận hơn đồng nghĩa với nhiều tiền hơn. Nhưng chúng cũng có nghĩa là các HLV có ít buổi tập luyện hơn và khi các cầu thủ không hồi phục, thời gian ít ỏi còn lại thường được dành cho việc phân tích đối thủ và các bài tập dàn xếp thay vì lối chơi của chính họ.
Hầu hết các đội bóng đều có vẻ ngoài và lối chơi na ná nhau, dẫn đến những biến thể tinh tế của sơ đồ 3-2-5 khi kiểm soát bóng. Các trận đấu bị bế tắc. Mức độ căng thẳng là thấp. 3 trong số 4 trận tứ kết ở Đức đã phải bước vào hiệp phụ.
Khi khán giả phàn nàn về những trận đấu nhàm chán, một trò chơi khác bắt đầu: Đổ lỗi.
Các HLV Southgate, Deschamps và Koeman, bất chấp những sai lầm của họ, là con tin của những lựa chọn của chính mình, nhưng cũng là của bối cảnh và hoàn cảnh. Khía cạnh thương mại đang hủy hoại tính hấp dẫn của giải đấu.
Tại Copa America, các buổi họp báo của HLV Uruguay Marcelo Bielsa còn hay hơn cả chính trận đấu.
Trước đây, các đội bóng Nam Mỹ thường có phong độ tốt hơn cho các giải đấu vào tháng 6 và tháng 7, vì mùa giải quốc nội của họ bắt đầu vào tháng 2 hoặc tháng 3, trong khi các quốc gia hàng đầu châu Âu bắt đầu từ tháng 8 trước đó. Tuy nhiên, hầu hết các cầu thủ Nam Mỹ đạt đẳng cấp quốc tế hiện tại đều thi đấu cho các CLB ở châu Âu.
"Có một trận đấu mà đội tuyển Uruguay chạy nhiều nhất", Bielsa nói, "Đó là trận đấu vòng loại gặp Chile. Trận đấu diễn ra vào tháng 9. Khi đó, các giải VĐQG châu Âu mới chỉ qua 4 vòng đấu. Giờ thì họ (các cầu thủ) đã phải thi đấu tới 40 hoặc 50 trận (mùa này). Chạy hết sức mình hai lần một tuần vào tháng 9 là một chuyện. Chạy hết sức mình hai lần một tuần vào tháng thứ chín hoặc mười... đó lại là một chuyện hoàn toàn khác".
Trong khi than thở về việc đội bóng của ông chỉ tạo ra được 3 cơ hội nguy hiểm trong trận tứ kết không bàn thắng với Brazil, trận đấu sau cùng phải định đoạt bằng loạt sút luân lưu, Bielsa đã hạ thấp vai trò của mình trong việc giúp Uruguay lần đầu tiên lọt vào bán kết Copa America kể từ năm 2011.
Không có cuộc cách mạng nào xảy ra kể từ khi ông được bổ nhiệm cách đây 14 tháng. Thực sự không có đủ thời gian cho điều đó. "Nếu các bạn hỏi về tính liên quan của những thay đổi, hoặc thứ gì có trọng lượng hơn? Những thay đổi tôi thực hiện hay bản sắc của các cầu thủ? Tôi nghĩ bản sắc của các cầu thủ là thứ chiếm ưu thế trong việc định hình đội bóng", Bielsa nói.
Trong bóng đá ngày nay, mọi chuyện không thể khác được, và điều đó khiến Bielsa buồn bã.
"Tôi không nghi ngờ gì rằng bóng đá đang đi xuống", ông nói. "Ngày càng có nhiều người xem bóng đá nhưng tính hấp dẫn của nó lại giảm đi vì chúng ta đang lãng quên điều đã biến trò chơi này thành môn thể thao được yêu thích nhất thế giới. Cách chúng ta chơi bây giờ không bảo vệ được tính chất đẹp mắt của môn thể thao này. Tất cả đều dành sự ưu ái cho thương mại, bởi vì ưu tiên của doanh nghiệp là thu hút càng nhiều người xem càng tốt. Nhưng tôi tin rằng điều này sẽ kết thúc".
"Theo thời gian, những cầu thủ đáng xem sẽ ngày càng ít đi và trò chơi ngày càng kém hấp dẫn. Vì vậy, sự gia tăng giả tạo về lượng người xem sẽ dừng lại. Bóng đá không phải là một gói highlight 5 phút. Đó là biểu hiện văn hóa".
Bóng đá luôn xoay quanh những khoảnh khắc. Nhưng trước đây, nó cũng tạo ra những pha bóng đẹp mắt. Trong thời đại tiền toàn cầu hóa, các quốc gia có bản sắc bóng đá riêng. Giờ đây, tất cả đều giống nhau, giống như mọi con phố chính đều giống nhau. Đó là sự "Apple hóa" của bóng đá.
“Hơn cả sự Mỹ hóa, đó là sự vật chất hóa (của trò chơi)", Zvonimir Boban, cựu tuyển thủ Croatia và cựu giám đốc bóng đá của UEFA nói gần đây. "Sự doanh nghiệp hóa. Các CLB như những tài sản. Giám đốc điều hành không còn xuất thân từ bóng đá nữa. Họ nói về 'ngành công nghiệp'. Đây là những thuật ngữ họ sử dụng. Nó là một 'ngành công nghiệp'. Cái gì cơ? Nó không phải là một ngành công nghiệp. Đó là một môn thể thao".
Ngành công nghiệp này có thể trả lương cho các cầu thủ và HLV của họ tốt hơn bao giờ hết. Nhưng nó thúc đẩy họ khắt khe hơn, và tính chất đẹp mắt của môn thể thao bị ảnh hưởng. Kết quả - trừ khi World Cup một lần nữa diễn ra vào mùa đông - thì mọi đại hội bóng đá đều sẽ dùng "bóng đá giải đấu" mà thôi!
