ĐT Italia và cuốn từ điển đẹp đẽ của người Ý

Ba năm trước, Sam Griswold, một ký giả quen mặt của tờ Guardian, viết một bài rất thú vị giải thích vì sao anh thường tắt phần bình luận khi xem Serie A ở Mỹ.

Từ vựng bóng bẩy của bóng đá Ý

Sam Griswold viết: “Tôi đã theo dõi bóng đá Ý một cách chăm chú trong hơn nửa đời mình, đặc biệt là trong 3 năm sống ở đó, nhưng tôi ngày càng thấy rằng việc xem các trận Serie A mà không có bình luận tiếng Ý giống như tạp chất vậy. Không phải vì chất lượng bình luận tiếng Anh tệ - dù thực tế là nó khá tệ - mà hơn cả là các từ được sử dụng không phù hợp với trận đấu như cách bình luận của người Ý”.

Sam phân tích, chỉ ra hàng loạt những từ chuyên môn tiếng Ý mà anh cho rằng chúng “kết hợp hoàn hảo với hành động mà nó mô tả”. Người Ý có cách đặt tên rất khác cho trò chơi: calcio, nghĩa là “đá”, chứ không dùng từ “bóng đá” theo hệ latin như người Tây Ban Nha (fútbol), Pháp (le foot) hay Bồ Đào Nha (futebol). 

Trong tiếng Ý, một cầu thủ không chỉ giữ một vị trí (posizione), mà còn giữ một vai trò (ruolo). Các HLV thường nói sau trận rằng một cầu thủ đã “thể hiện vai trò” hoặc toàn đội đã “thể hiện trong trận” như thế nào. Người kiến tạo lối chơi được gọi là regista, với nghĩa tương đương là “đạo diễn”, trong khi việc các cầu thủ liên kết với nhau bằng những đường chuyền thì mô tả bằng từ “dialogare”, nghĩa là hội thoại.

Người ghi bàn thường được gọi là “tác giả” (l’autore del gol). Những cầu thủ đạt đến tầm thượng thừa, kiểu như Roberto Baggio, thì là maestro, tức nhạc trưởng. Việc một đội cầm bóng sẽ được thi vị hóa bằng từ fraseggio, với nghĩa đen là câu nhạc. Còn một pha bỏ lỡ cơ hội được bình là fallita, chữ mà người Ý hay dùng để mô tả sự phá sản. Khi bóng bị đối thủ đoạt lại, các bình luận viên hô lên rằng nó đã bị conquistato, tương đương chiếm lại, thường được dùng trong bối cảnh chiến tranh.

Yêu thật hay chưa?

Tóm lại là trong ngôn ngữ, người Ý coi bóng đá không chỉ là bóng đá. Đằng sau những khái niệm sân cỏ thuần túy luôn là một lớp nghĩa khác, và thường liên quan đến nghệ thuật. Một cầu thủ, trong hình dung của các bình luận viên, không chỉ có sức mạnh cơ bắp. Họ tượng trưng cho cái đẹp.

Nhưng trái với từ vựng ngôn ngữ của mình, các cầu thủ và HLV người Italia hiếm khi nghĩ và thực hành bóng đá của họ với chất thơ như thế. Bản chất của nền bóng đá Italia không coi chơi bóng như một nghệ thuật chinh phục khán giả. Mục tiêu luôn là chiến thắng, đôi khi bằng mọi giá. Bóng đá Italia đã từng là sân khấu đầy ắp tiểu xảo và bạo lực.

Mọi chuyện dường như đã thay đổi. Gazzetta dello Sport, nhật báo thể thao lớn nhất nước Ý, tuyên bố rằng màn trình diễn hiện tại là “không thể làm tốt hơn”.

Trước đó một tuần, 16 ngàn người hâm mộ đã đổ về sân Olimpico ở Rome để xem trận mở màn EURO của đội tuyển Italia với Thổ Nhĩ Kỳ, với sự ngưỡng mộ đặc biệt dành cho HLV Roberto Mancini, người đã tạo ra một phong cách được yêu mến. Họ đã không phải thất vọng: Italia đánh bại đối thủ ba bàn không gỡ, bằng lối chơi gắn kết và chủ động. 

Rất khó để biết rằng sự hưởng ứng lúc này đến từ đâu: ngoài chuyện chơi đẹp, ĐT Italia hiện tại là một đội bóng chiến thắng. Với hai thắng lợi tưng bừng vừa rồi, đội bóng của Mancini đã cán mốc 29 trận bất bại, và chỉ còn kém kỷ lục mà Italia của HLV Vittorio Pozzo đã lập cách đây gần một thế kỷ, với 30 trận không thua. Trong thái độ tôn vinh cái đẹp của ngày hôm nay, bao hàm luôn cả một thực tế rằng Ý vừa trở thành đội đầu tiên giành quyền vào vòng knock-out.

Rạng sáng qua, các cầu thủ Italia đã trình diễn một thứ bóng đá đúng với ngôn ngữ bóng bẩy của các bình luận viên về họ. Nhưng trong một ngày xấu trời, bất cứ ai cũng có thể đổi giọng. Cái đẹp trong ngôn ngữ đơn thuần là mang theo nó sự kỳ vọng. Quá coi trọng chiến thắng đã là một phần cơ bản trong lịch sử của bóng đá Italia, và sự hào hứng lúc này vẫn chưa được thử thách bằng một trận thua.