Những thăng trầm của sơ đồ 4-4-2 ở Premier League

Nó vẫn còn được một số đội lớn sử dụng thêm vài năm nữa, đáng kể nhất là Tottenham mùa 2009/10 khi Spurs về đích thứ 4 với sơ đồ 4-4-2 truyền thống: 2 cầu thủ chạy cánh, một tiền đạo cao to làm điểm đón bóng và một tay săn bàn nhỏ bé nhanh nhẹn. Nhưng từ đó tới nay không có đội nào đáng gọi là ứng cử viên vô địch chơi với đội hình 4-4-2 thuần túy.

Vì thế, điểm thú vị đặc biệt của năm 2013 là sự trở lại của sơ đồ 4-4-2. Hiện giờ, các đội dẫn đầu bảng xếp hạng ở Italia, Pháp và Anh đều sử dụng hệ thống 2 tiền đạo và Atletico Madrid, đang bằng điểm với Barcelona ở đầu bảng La Liga, cũng ưa thích hệ thống này. Lẽ đó, có thể cho rằng hệ thống 2 tiền đạo đang trở lại (sẽ rất thú vị chờ đợi 4 đội Bundesliga, tất cả đều chơi 1 tiền đạo, xử lý các đối thủ của họ, tất cả đều chơi 2 tiền đạo, ở vòng 16 đội Champions League mùa này).

4-4-2 truyền thống
Đây khó có thể gọi là một xu hướng, khi sơ đồ 4-4-2 chính thống đôi khi được các HLV Sam Allardyce và Tony Pulis, hay HLV ĐT Anh Roy Hodgson, sử dụng. Đó là cách tiếp cận đơn giản: 2 tuyến cầu thủ, 2 tiền vệ cánh truyền thống chơi bám biên và chăm chỉ tạt bóng, 2 tiền đạo ở trên để đón lõng.

Cặp tiền đạo này thường bao gồm 1 cầu thủ làm điểm đích tạt bóng, cao to và chơi bóng bổng tốt, và một tay săn bàn nhỏ con nhưng nhanh nhẹn. Peter Crouch và Jermain Defoe ở Spurs mùa 2009/10 hay Marouane Chamakh và Cameron Jerome ở Crystal Palace hiện giờ là những ví dụ.

4-4-2/4-2-4
Biến thể thứ hai đã làm nổ tung các cầu trường Premier League mùa này là 4-4-2 của HLV Manuel Pelligrini tại Man City.

Hệ thống của Pelligrini thành công dựa trên 3 điểm: 2 tiền đạo với các kỹ năng toàn diện thay vì kiểu truyền thống, 2 tiền vệ sáng tạo dâng cao không nhất thiết phải bám biên và 2 tiền vệ trung tâm lên công về thủ. Thật ra, sơ đồ 4-4-2 này giống với 4-2-4 hơn. Trong quá khứ, những cầu thủ như Giuseppe Rossi, Nilmar, Santi Cazorla và Isco từng tỏa sáng trong hệ thống này ở các đội bóng cũ của Pellegrini, Villarreal và Malaga. Giờ thì HLV người Chile lại mang theo công thức đó tới Anh, biến Man City thành một đội bóng khác hẳn so với sự nhạt nhòa dưới thời Roberto Mancini.

David Silva và Samir Nasri là những người kiến tạo thoải mái cả ở cánh lẫn như trung lộ khi cần thiết. Jesus Navas mang tới tốc độ và khả năng bám biên. Yaya Toure, Fernandinho, James Milner và Javi Garcia đều là những tiền vệ trung tâm giỏi. Thật ra, Toure và Fernandinho có lẽ là bộ đôi tiền vệ trung tâm hay nhất ở Premier League mùa này.


Quan trọng nhất, sự kết hợp của 2 tiền đạo Alvaro Negredo và Sergio Aguero rất lợi hại phía trên. Negredo là một phiên bản nâng cấp của Emmanuel Adebayor: một chân sút cao to làm việc chăm chỉ, nhưng đồng thời hết sức khéo léo và có khả năng chuyền bóng thông minh. Trong khi đó, Aguero đã có một mùa giải không thua kém Luis Suarez, cả về tốc độ, khả năng dứt điểm và tư duy sáng tạo.

Để đạt được những gì mà Pellegrini đang có ở Man City, cần sự ăn ý và suy nghĩ đồng bộ. Aguero thường chơi cao nhất, nhưng cũng có thể dạt cánh hoặc lùi lại nếu cần. Negredo thường lùi sâu hơn để đón bóng, nhưng cũng là một tay săn bàn lợi hại trong vòng cấm. Nasri và Silva không đơn thuần là các cầu thủ chạy cánh mà chơi rất tự do. Thật ra, có thể mô tả bộ tứ tấn công của Man City như một thứ bóng đá tổng lực kiểu Johan Cruyff.

4-4-2/4-3-3
Biến thể thứ 3, ưu tiên của Alan Pardew ở Newcastle, và có thể cả tân HLV Spurs Tim Sherwood, có những khác biệt quan trọng.

Thứ nhất, trong khi cách tiếp cận của Pelligrini dựa nhiều vào các cầu thủ với kỹ năng toàn diện, 4-4-2 của Pardew và Sherwood có các vị trí mang tính cố định hơn, cũng là dễ hiểu với các đội bóng có ngân sách hạn hẹp hơn nhiều so với CLB của Sheikh Mansour.

Thứ hai, Pardew và Sherwood đều không sử dụng một số 10 nổi bật để mở ra khoảng trống ở khu vực trung tuyến cho mọi tiền vệ.


Thứ ba, trong khi sơ đồ của Pellegrini có thể coi là 4-2-4, cách tiếp cận của Pardew và Sherwood là 4-4-2 khi phòng ngự và 4-3-3 khi có bóng. Đó là cách làm dễ hơn ở những CLB không phải Man City, khi Pelligrini dựa vào những cầu thủ kỹ năng toàn diện giá rất cao.

Trong biến thể 4-4-2 này, 6 người đá cao hơn thường bao gồm 2 tiền vệ trung tâm có thể đá bao sân, hơn là các tiền vệ trụ như trong đội hình 4-4-2 truyền thống. Hàng công vẫn là 2 tiền đạo cổ điển, nhưng 2 tiền vệ cánh thì khác. Thường một trong 2 tiền vệ cánh là người chơi sáng tạo kết nối lối chơi, ở Newcastle là Yoann Gouffran, Hatem Ben Arfa hay Loic Remy. Ở Spurs hiện là Aaron Lennon, nhưng Erik Lamela, Nacer Chadli hay Andros Townsend cũng có thể đóng vai trò đó.

Phía bên kia là một tiền vệ chơi tự do hơn, đá treo cánh khi tấn công và hỗ trợ phòng ngự khi mất bóng. Ở Newcastle, đó thường là Moussa Sissoko và trước đó là Jonas Gutierrez. Ở Spurs là Christian Eriksen, Gylfi Sigurdsson, Lewis Holtby hay Chadli. Rốt cuộc, một trong 2 tiền vệ cánh sẽ dâng cao, tạo thành hàng công 3 người, để lại hàng tiền vệ 3 người.

Có hai lợi ích chính trong cách tiếp cận này. Trước hết, nó cho phép các đội bóng phòng ngự với hai lớp cầu thủ vững vàng vẫn được các HLV ưa thích, dù không còn là 4-4-2 truyền thống. Thứ hai, nhờ để trống khu trung tuyến, các tiền vệ bao sân có cơ hội dâng cao và tham gia tấn công. Yohan Cabaye và Sissoko làm rất tốt vai trò này ở Newcastle. Paulinho và Mousa Dembele đảm nhận trách nhiệm đó cho Spurs.

Đáng nhắc rằng cả hai đội đều có những tiền vệ mạnh mẽ thích dâng cao và tham gia tấng công, nhưng lại thiếu tố chất kỹ thuật và tư duy sáng tạo cần thiết để chơi như một "số 10" trọn vẹn. Cả 4 cầu thủ nêu trên chỉ chơi hay khi lùi khá sâu ở giữa sân. Nếu HLV của họ muốn chơi 4-2-3-1 hay 4-4-2 kiểu Pellegrini, họ sẽ không có nhiều khoảng trống như thế.


Sự trở lại của 4-4-2 có ý nghĩa thế nào với Premier League năm 2014?
Cách tiếp cận của Pulis và Allardyce vẫn còn đất dụng võ chủ yếu vì tính thực dụng của nó và việc tìm kiếm các cầu thủ tấn công với kỹ năng đơn thuần như Kenwyne Jones (thể lực, khả năng càn lướt, sức mạnh) hay Matt Jarvis (tốc độ) dễ dàng hơn so với tìm những người như Silva hay Aguero. Các đội ở tầm Stoke hay West Ham cũng chỉ chiến đấu để trụ hạng.

Cách tiếp cận của Pellegrini vẫn chỉ có thể hữu dụng ở Man City, với 3 tiền đạo đẳng cấp cao, 4 số 10 chuyên nghiệp và xuất sắc, cùng cả những người biết bám biên, chạy cánh. Hiện giờ, Manchester City và Chelsea có thể là 2 đội duy nhất ở Premier League có thể sở hữu lực lượng hùng hậu như thế. Tuy nhiên, chừng nào Jose Mourinho còn ở Chelsea, khó có khả năng The Blues chọn phong cách chơi bóng tấn công cởi mở như Man City (Juan Mata hẳn đã được trọng dụng nhiều hơn với Pellegrini).

Vì vậy, đáng gọi là xu hướng có lẽ là 4-4-2 kiểu Pardew/Sherwood 4-4-2. Với HLV Brendan Rodgers, đội hình đó có thể quá mỏng ở hàng tiền vệ, nhưng Liverpool có những tố chất để tỏa sáng cùng hệ thống đó. Với Steven Gerrard và Jordan Henderson ở hàng tiền vệ, Philippe Coutinho và Raheem Sterling chạy cánh và Daniel Sturridge - Suarez phía trên. Coutinho sẽ đá tiền vệ tự do, trong khi Sterling dâng cao, tạo thành 4-3-3. Ngoài ra, Rodgers còn các lựa chọn khác thích hợp cho sơ đồ này là Lucas Leiva (tiền vệ trung tâm) và Victor Moses (đá cánh).

Hệ thống này trên lý thuyết cũng hợp lý với Southampton, nhờ những Adam Lallana, Victor Wanyama, Morgan Schneiderlin, Jay Rodriguez ở hàng tiền vệ và Pablo Osvaldo cùng Rickie Lambert phía trên. Lallana đá tự do, Rodriguez dâng cao.

Sunderland cũng có thể áp dụng hệ thống mới, với Craig Gardner và Lee Cattermole ở trung tâm hàng tiền vệ, Ki Sung Young một bên cánh, Fabio Borini hay Emmanuel Giaccherini ở cánh bên kia, với Jozy Altidore và Steven Fletcher trên hàng công.