Hành trang tới Rocinha của tôi là những lời cảnh báo. Ngay cả người bản địa cũng khuyên tôi đừng bén mảng tới đó, một nơi của tối tăm, nghèo đói, và tệ nhất, tội phạm. “Rocinha? Không không, bạn tôi. Đừng đến”, anh lễ tân khách sạn trợn tròn mắt khi sau khi nghe tôi gợi chuyện muốn thăm khu ổ chuột nổi tiếng nhất Brazil, rồi vừa nói vừa giơ tay ra dấu “pằng pằng”. Nhưng tôi vẫn quyết đi. Làm sao khác được, một khi lòng đã quyết.

Ở Rio de Janeiro, có khoảng 1.000 khu ổ chuột lớn nhỏ, nhưng lớn nhất, tập trung đông dân cư nhất, và cũng nổi tiếng (hoặc tai tiếng) nhất chỉ có thể là Rocinha. Như những khu ổ chuột khác ở Brazil, Rocinha ban đầu chỉ là một xóm nghèo với vài ngôi nhà tồi tàn do người lao động nghèo dựng tạm trên sườn núi phía nam Rio làm chỗ qua đêm. Sau này, trong giai đoạn “bùng nổ khu ổ chuột” ở Brazil (những năm 1970), được chính quyền “bật đèn xanh”, người dân mới tự tay kiên cố hóa ngôi nhà bằng bê-tông và gạch để định cư luôn ở đây. Bây giờ, Rocinha có hàng vạn ngôi nhà như thế, và theo ước tính, là nơi cư ngụ của trên dưới 150.000 người.

Trong mô tả của những người đến từ “thế giới bên ngoài”, Rocinha chẳng khác nào một vùng đất chết. Đó là nơi tập trung mọi thành phần bất hảo, cặn bã của xã hội, là nơi người ta nói chuyện với nhau bằng súng, và chuyện sáng ra mở cửa thấy xác người trên đường là... bình thường.

“Đó là một định kiến đã bén rễ quá sâu”, Alfredo, người dẫn đường của tôi, vừa nói vừa vẫy tay chào những cư dân ổ chuột đầu tiên mà chúng tôi gặp. “Cư dân ở đây là những người bình thường như chúng ta. Anh có thể thấy họ hàng ngày. Đó có thể là anh tài xế taxi nhiệt tình, hay cô phục vụ dễ thương... Họ ở đây chỉ bởi vì số tiền họ kiếm được không đủ chi trả cho những chi phí đắt đỏ ở trung tâm Rio thôi”.

Thực tế thì Rocinha từng nằm trong tay bọn tội phạm. Địa thế hiểm trở, cùng hệ thống nhà cửa, đường xá chằng chịt, đã biến Rocinha thành chỗ trú ẩn tuyệt vời cho các băng nhóm. Dù những luật lệ mà những tên trùm đặt ra - chẳng hạn ăn trộm thì bị chặt tay - giúp duy trì sự ổn định ở mức tương đối cho Rocinha, song sự cai trị của chúng đã khiến cuộc sống của người dân nơi đây vốn đã mệt mỏi càng thêm khắc nghiệt. Điện, nước “câu trộm” cũng phải đóng tiền, hàng hóa đã ít lại còn phải mua với giá cao hơn, trường học không, bệnh viện thì tất nhiên càng không.

Nhưng bây giờ thì khác rồi. Chiến dịch “thanh lọc” mà chính phủ Brazil tiến hành từ 2 năm trước đã mang tới những đổi thay lớn lao cho Rocinha. Sau hàng trăm cuộc tấn công quyết liệt và đẫm máu của cảnh sát, những tên trùm ma túy đầu sỏ đã bị tiêu diệt, còn những tên thoát được thì phải sống chui lủi. Một lần nữa, người dẫn lại được làm chủ cuộc sống của mình. Dù đó vẫn là một cuộc sống đầy bấp bênh, khi sau mỗi vụ đọ súng giữa cảnh sát với tội phạm, hay giữa các băng nhóm, trong số những xác người chuyển đi, có cả những dân thường dính đạn lạc, hoặc bị “bắn nhầm”...

Những con đường tôi đi qua vẫn chật hẹp, tối tăm và ẩm thấp. Vẫn có những góc khuất tôi được khuyến cáo là phải tránh xa. Cảnh sát vẫn phải hiện diện 24/24 ở những “điểm nóng”. Nhưng cảm giác ngột ngạt và bất an, như người ta cảnh báo, dường như không tồn tại. Dọc đường, người dân vui vẻ đáp lại lời chào của chúng tôi, rồi tiếp tục với những gì đang làm, những việc mà cách đây vài năm họ có nằm mơ cũng không nghĩ tới được: Đánh cờ, chờ rút tiền ở ngân hàng, uống bia, và mua... McDonald’s.