Helenio Herrera: Tổ phụ nghệ thuật hắc ám và di sản Catenaccio vô song

Huyền thoại đặc sắc trên mọi góc cạnh

Trong mọi khía cạnh hình dung về một nhà cầm quân, dù là coach/huấn luyện viên hay manager/quản lý, Herrera đều xuất chúng. Không chỉ huấn luyện hay quản lý đơn thuần, ông cai trị đội bóng của mình bằng sự độc đoán và chế độ quân phiệt, bằng cách biến sân tập thành trại tập trung, bằng cường độ đào tạo khủng khiếp và sự kiểm soát nghiêm ngặt, ngay cả vấn đề dinh dưỡng.

Không ai sở hữu ý chí chiến thắng mãnh liệt như Herrera, và càng không ai tiến xa như ông. Phương pháp huấn luyện của vị chiến lược gia này vô cùng độc địa và bất chấp, thế nên các đội bóng của ông cũng tàn nhẫn và thủ đoạn. Bên cạnh đó, trong hai giai đoạn thành công nhất sự nghiệp, 1958-1960 với Barcelona và 1960-1968 với Inter Milan, tính cách lập dị và những ngữ từ đầy màu sắc của Herrera là đề tài cuốn hút báo chí. Một nhân vật hấp dẫn trên mọi khía cách, từ chuyên môn đến phi chuyên môn.

Vì vậy để tường thuật sự kiện Herrera xuất bản hồi ký, cuốn Fear and Loathing in La Liga (Sự sợ hãi và ghê tởm tại La Liga) của Sid Lowe có đoạn: “Herrera này là ác quỷ! Bây giờ lão viết hồi ký! Xin Chúa cứu rỗi chúng con! Như thể sự ồn ào lão tạo ra chưa đủ! Như thể sự quan tâm từ sách vở báo chí dành cho lão chưa đủ! Như thể ngôn từ của lão xâm chiếm mọi không gian chưa đủ! Như thể lão được ngưỡng mộ chưa đủ! Như thể lão bị căm hận chưa đủ!”.

Thiên tài đa nhân cách

Herrera tuyên bố bản thân đã phát minh ra một số chuẩn mực cho bóng đá hiện đại. Bao gồm trại huấn luyện tập trung và lối chơi Catenaccio bị cáo buộc phản bóng đá. Một số phản đối, nhưng đa phần không. Đời ông không bao giờ thiếu tranh cãi và tranh cãi vừa nên là điển hình.

Nhưng không ai có thể phủ nhận Herrera là chiến lược gia cách mạng và canh tân. Ông nâng tầm huấn luyện viên từ nhân vật ngoại vi trở thành người có uy danh và quyền lực nhất trên sân bóng. Ông trở thành nhà cầm quân đầu tiên gắn liền với khái niệm chiến thắng, và nhận mức lương tương đương với những ngôi sao sân cỏ.

Ngoài hiểu biết và tư duy chiến thuật vượt thời đại, Herrera còn là bậc thầy quản trị nhân sự. Ông biết cách thổi bùng ngọn lửa khát khao nhưng cũng theo dõi sát sao đời tư của các học trò. Giới quan sát đương thời thường chỉ trích ông thọc quá sâu để theo đuổi chiến thắng. Tán đồng quan điểm trên có cả một vài học trò của ông.

“Tôi bị buộc tội là hung bạo và tàn nhẫn với các học trò”, Herrera chia sẻ, theo cuốn Ai đã đảo ngược Kim tự tháp: Lược sử chiến thuật bóng đá của Jonathan Wilson. “Nhưng thực ra tôi chỉ làm những việc mà sau này mọi CLB đều sao chép: chăm chỉ, cầu toàn, rèn luyện thể chất, kiêng khem và tập trung 3 ngày trước trận”.

Riêng về khoản kiêng khem, chính Herrera là minh họa rõ ràng cho những gì ông đòi hỏi ở các học trò. Ông không bao giờ hút thuốc và hiếm khi sử dụng đồ uống có cồn. Theo con gái ông, Luna, ông chỉ dùng mỳ Ý với dầu ô-liu và phô-mai. Ông tập yoga mỗi sáng. Và mỗi khi thức giấc, ông luôn tự nhủ: “Ta là người mạnh mẽ, điềm tĩnh, không sợ hãi và… bảnh trai”.

Gianni Brera, huyền thoại bóng đá Ý những năm 1960 thì mô tả Herrera đơn giản là thiên tài đa nhân cách và không thể bắt chước. “Gã hề và thiên tài, tếu táo và khổ hạnh, lọc lừa và mực thước, lăng loàn và thủy chung, khôn lanh và đạo mạo, xốc nổi và sâu lắng, hoang tưởng và cuồng tín, dữ dội và dịu êm. Herrera có tất cả những phẩm chất vừa nêu và hơn thế”.

Hãnh tiến vươn lên từ yếm thế

Herrera sinh ra và lớn lên tại Buenos Aires, Argentina, trong một gia đình vô chính phủ lưu vòng từ xứ Andalucia, Tây Ban Nha. Bố ông làm nghề thợ mộc, còn mẹ là nhân viên dọn vệ sinh. Một gia đình lao động nghèo kiểu mẫu. Hộ chiếu Pháp, Tây Ban Nha và Argentina đều ghi ông sinh năm 1916, nhưng thực ra ông sinh ngày 17/4/1910, cách đây tròn 110 năm. Như đã nói, ông sinh ra đã tranh cãi.

Herrera có một tuổi thơ khốn khó và một sự nghiệp cầu thủ nhạt nhòa. Ông được miêu tả là một hậu vệ năng lực hạn chế và bị ảnh hưởng bởi chấn thương đầu gối từ năm 20 tuổi. Nhưng chính nhờ những năm tháng yếm thế đã mài dũa nên một Herrera cầu thị và hãnh tiến trong nghề cầm quân sau này.

“Tôi có một sự nghiệp cầu thủ rất buồn. Nhưng ưu điểm lớn của tôi so với những ngôi sao bóng đá khi trở thành HLV là tôi không có tính tự phụ. Họ không biết cách hướng dẫn những cầu thủ bình thường vì trời ban cho họ nhiều tài năng. Tôi không có tài năng như thế”, Herrera thổ lộ trong cuốn sách của Wilson.

Năm 1945, ông bắt đầu sự nghiệp cầm quân tại Stade Francais, đội bóng ông từng hai lần khoác áo. 3 năm sau, ông gia nhập Real Valladolid một thời gian ngắn rồi đến với Atletico Madrid, nơi ông làm việc từ 1949 đến 1953 và mang về cho Los Rojiblancos hai danh hiệu La Liga. Sau đó, ông chuyển sang dẫn dắt Malaga, Deportivo, Sevilla, trước khi làm HLV tại Bồ Đào Nha, ở đội bóng Belenenses trong mùa 1957/58.

Lúc bấy giờ, phương pháp huấn luyện độc đáo của Herrera đã trở nên nổi tiếng tại bán đảo Iberia. “Trước mỗi trận đấu trên sân đối phương, ông ấy vào sân trước và khiêu khích cho đám đông la ó chán chê mê mỏi rồi chúng tôi mới vào sân”, Adrián Escudero, một thành viên của Atletico nhớ lại.

Alfonso Aparicio, một thành viên khác chia sẻ trên website của FIFA: “Ông ta bắt chúng tôi tập luyện điên cuồng 3 giờ đồng hồ mỗi ngày. Nhưng điều đó có nghĩa đến Chủ nhật, chúng tôi đập chết ăn thịt mọi đối thủ”.

Chuyện tình buồn cùng người Catalan

Năm 1958, Barca ký hợp đồng với Herrera nhằm truất ngôi Real Madrid. Gã khổng lồ xứ Catalan đã vô địch La Liga vào các năm 1952 và 1953, nhưng cán cân quyền lực đã thay đổi từ khi Real Madrid chiêu mộ Alfredo Di Stefano, sau cuộc giành giật gay cấn và mang màu sắc chính trị với chính Barca.

Tại Catalan, người ta tin cáo buộc nhà độc tài Franco đã can thiệp để Real có Franco và trở thành biểu tượng của bóng đá Tây Ban Nha. Nhưng tại Madrid, câu chuyện này bị phủ nhận hoàn toàn. Tháng 7/2014, Alfredo Relano, Tổng Biên tập AS, một trong hai tờ nhật báo thể thao lớn nhất Madrid đã đăng tải bài viết 4.000 từ nhằm làm sáng tỏ vụ việc.

Kết bài, Relano nhấn mạnh, vai trò của Franco đã bị phóng đại, dĩ nhiên. Theo cây bút kỳ cựu này, kết quả thực tế phụ thuộc vào thỏa thuận Real Madrid đạt được, nhờ khí chất và tài năng của Chủ tịch Santiago Bernabeu, người đứng đầu đội bóng Hoàng gia từ năm 1943 đến 1978. Nhưng dù thế nào, Di Stefano vẫn cứ thay đổi mọi thứ. Real Madrid vô địch La Liga 1954, 1955, 1957 và 1958. Xen giữa là chức vô địch của Athletic Bilbao. Ngoài ra, Real còn vô địch C1 5 năm liên tiếp.

Tại Nou Camp, tình hình vô cùng bi đát. Barca vẫn sở hữu một đội hình phi thường, với Luis Suarez, nhạc trưởng của ĐT Tây Ban Nha, cùng bộ ba huyền ảo Hungary, là László Kubala, Sándor Kocsis, Zoltán Czibor. Tuy nhiên, tâm lý tự ti và tư tưởng yếm thế ngập tràn đội bóng xứ Catalan.

Tất nhiên, phải thừa nhận Di Stefano thật sự xuất chúng. “Di Stefano là cầu thủ vĩ đại nhất lịch sử”, chính Herrera sau này đánh giá. “Di Stefano chơi như một hậu vệ, tiền vệ và tiền đạo trong mọi trận đấu. Pele chỉ tham gia trên tiền tuyến. Di Stefano tham gia mọi tuyến, cộng thêm những gì Pele làm được. Nếu Pele là cây vĩ cầm chính, Di Stefano là cả dàn nhạc”.

Herrera nhận thấy sự yếu đuối của Barca và tìm cách khắc phục. Ông tin tưởng tuyệt đối vào phương pháp của mình, và bắt đầu với thời gian biểu 3 buổi tập mỗi ngày. Lần đầu tham gia, những cầu thủ phát nôn theo đúng nghĩa đen. “Cường độ liên tục, niềm tin mãnh liệt và sự tập trung cao độ”, Suarez chia sẻ với Sid Lowe. “Ông ấy vô cùng chuyên nghiệp và khác biệt hoàn toàn. Chăm chỉ hơn, nhanh hơn, mạnh hơn, quyết liệt hơn. Tiếp cận trực diện. Không bỡn cợt. Và nghiêm túc tuyệt đối”.

Nhưng sẽ là sai lầm nếu đánh giá Herrera nghiêm khắc cứng nhắc. Thực tế ông nắm rất rõ và rất tinh tế về tâm lý cầu thủ. Trong một chuyến du đấu, Czibor than vãn phải xa nhà lâu quá, Herrera hứa hẹn: “Cậu có thể trở về nếu ghi được 3 bàn”. Rồi Czibor lập hattrick ngay trận đầu tiên.

“Đối với những cầu thủ gốc Catalan, tôi nói về tinh thần dân tộc. Đối với những cầu thủ ngoại quốc, tôi nói về tiền”, Herrera tiết lộ nghệ thuật quản lý của mình trong những năm tháng dẫn dắt Barca, nơi ông đoạt 2 danh hiệu La Liga liên tiếp vào các năm 1959 và 1960.

Tuy nhiên, chuyện tình giữa Barca và Herrera lại kết thúc một cách thật buồn. Sau thất bại trước Real Madrid tại bán kết cúp C1, Herrera bị lôi vào cuộc tranh cãi gay gắt với cule trên La Rambla, phố đi bộ nổi tiếng tại Barcelona.

Mọi chuyện sẽ chẳng có gì nghiêm trọng nếu sau đó, Herrera không đi vào một khách sạn, nơi vô tình Real Madrid trú quân. Báo chí làm rùm beng câu chuyện và Herrera dứt áo ra đi. Từ đó Barca về vực sâu, với 14 năm ròng không biết mùi đăng quang tại La Liga, còn Herrera lên đỉnh cao, cùng Grande Inter và Catenaccio.

Đỉnh cao Grande Inter và nghệ thuật Catenaccio

Catenaccio chưa liên can đến Herrera cho đến khi ông đến Inter, với mức lương cao hơn bất cứ cầu thủ nào trong đội, điều hiếm thấy ngay cả ngày nay. Trong 2 mùa giải đầu tiên, vị chiến lược gia này vẫn áp dụng lối chơi tấn công quyến rũ, phong cách đã giúp ông gặt hái thành công tại Tây Ban Nha.

Tuy nhiên, tại Italia, phong cách tấn công đem về bàn thắng chứ không đem về danh hiệu. Mùa đầu tiên, mùa 1960/61, Inter dưới sự dẫn dắt của Herrera ghi 73 bàn sau 34 trận, nhưng để thủng lưới tới 34 bàn. Mùa thứ hai, hàng thủ Inter vẫn thiếu hiệu quả, với 31 bàn thua, trong khi hàng công không còn giữ được sự sắc sảo, khi chỉ ghi được 59 bàn. Tất nhiên, cả hai mùa Inter đều lấm lưng trắng bụng.

Cơn khát Scudetto, vì vậy, đã kéo dài đến năm thứ 10. Herrera đối diện nguy cơ bị sa thải, và trong cơn quẫn bách, ông rẽ sang hướng khác. Bỏ đi lối chơi tấn công, ông tái sinh lối chơi phòng ngự đã từng đưa Inter giành những Scudetto gần nhất cùng HLV Nereo Rocco. Catenaccio ra đời (theo quan điểm của Herrera) hoặc vươn tới đỉnh cao (theo một số quan điểm khác), từ đó, Inter cùng Herrera đoạt 3 Scudetto và 2 C1 liên tiếp.

Nền tảng của Inter, với biệt danh La Grande Inter của Herrera là một tập thể kỷ luật, bền bỉ, nghiêm khắc, khôn khéo, bản lĩnh và vững vàng. Về mặt chiến thuật, Armando Picchi được kéo về vị trí libero (trung vệ quét) là điều chỉnh đáng kể nhất. Không chỉ giữ vai trò bọc lót cho hai trung vệ Aristide Guarneri và Tarcisio Burgnich, cầu thủ này còn tỏa sáng trong vai trò tổ chức, với những đường chuyền dài tuyệt hảo.

Bên cánh trái, Giacinto Facchetti, một cựu trung phong, được bố trí đá hậu vệ trái nhưng thường xuyên dâng cao xuyên phá hành lang đối phương. Ở cánh đối diện, Jair, cầu thủ chạy cánh bền bỉ và mẫn cán người Brazil quán xuyến toàn bộ.  Ở khu trung tuyến, Suarez đảm nhiệm vị trí tổ chức lùi sâu. Corlo lảng vảng bên trái, còn Sandro Mazzola sắm vai chủ công.

Giải thích về đấu pháp của mình, Herrera cho biết: “Thực hiện những đường chuyền ngắn và nhanh để đưa bóng đến khung thành đối phương nhanh nhất có thể. Hầu như không rê dắt. Đó là công cụ chứ không phải hệ thống. Quả bóng luôn đi xa và nhanh hơn nếu không có ai theo sau”. Bằng chứng là Inter giành Scudetto 1962/63 với việc chỉ nhận vỏn vẹn 20 bàn thua, mặc dù cũng chỉ ghi 56 bàn thắng.

Catenaccio do ai khai sinh còn tùy quan điểm. Nhưng để tìm thấy mọi phẩm chất hắc ám ở một chiến lược gia bóng đá, từ lối chơi phòng ngự cực đoan đến tính cách độc đoán, miệng mồm độc địa và bất chấp thủ đoạn thì Herrera phải được kể đến đầu tiên. Jose Mourinho hay Diego Simeone ngày nay, chính là truyền nhân của nghệ thuật hắc ám do Herrera khai sinh và so ra chưa thể bằng tiền bối.

XEM THÊM

Messi, Ronaldinho, Maradona & những số 10 huyền thoại trong lịch sử Barca

Ronaldinho nên thay Ronaldo bằng... Ronaldo trong đội hình hay nhất lịch sử Champions League

Ronaldinho, Gerrard và 3 ngôi sao Mourinho 'vồ hụt' khi còn ở Chelsea