Những điều cần biết về công nghệ VAR trong bóng đá

VAR LÀ GÌ?  

VAR là viết tắt của cụm từ Video Assistant Referee, có nghĩa là dùng hình ảnh video để hỗ trợ trọng tài trong việc nhận định một tình huống trong trận đấu. Tuy chúng ta hay nói là “công nghệ VAR” nhưng thật ra VAR là một hình thức giám sát trận đấu theo kiểu mới.  

VAR gồm một đội ngũ kỹ thuật viên có chuyên môn giám sát qua video. Đội ngũ này ngồi trong một phòng kỹ thuật được trang bị rất nhiều màn hình được kết nối với các máy quay ở mọi góc độ tại một sân bóng, nơi đang diễn ra một trận bóng đá.  

Các màn hình được sử dụng để giám sát đều là hàng đặc chủng, có độ phân giải hình ảnh cao, cung cấp hình ảnh sắc nét và có thêm những tính năng chia màn hình theo chiều ngang hoặc chiều dọc để kỹ thuật viên so sánh vị trí của cầu thủ cũng như của trái bóng.  

VAR ra đời nhằm giúp trọng tài đưa ra được những phán quyết chính xác trong các tình huống hay gây tranh cãi như việt vị, để bóng chạm tay trong vòng 16m50, những pha phạm lỗi nhanh và kín, mức độ và bản chất của những pha phạm lỗi, bàn thắng ma, bàn thắng hợp lệ hay không hợp lệ…  

Rõ ràng, VAR cũng phần nào đó giống công nghệ Mắt Diều Hâu - Hawk Eye trong tennis. Tuy nhiên, nếu như Mắt Diều Hâu hỗ trợ trọng tài khá tốt, không bị phàn nàn hay gây ra tranh cãi thì VAR càng lúc càng bị phản đối bởi thay vì làm giảm sự tranh cãi thì nó lại làm tăng sự tranh cãi.  

VAR SINH RA TỪ ĐÂU?

Cha đẻ của VAR là Mike van der Roest, một trong những trọng tài có tiếng ở Hà Lan trước kia. Dù chưa bao giờ có cơ hội bắt các trận cầu quốc tế, tên tuổi Roest sẽ còn được nhắc đến trong nhiều thập niên nữa với phát kiến về VAR.

Mọi chuyện bắt đầu vào ngày 27/6/2010, Roest ngồi nhà xem World Cup. Đó là trận tứ kết giữa ĐT Đức và ĐT Anh, và một tình huống giữa trận khiến ông vô cùng băn khoăn. “Bàn thắng ma” của Lampard bị từ chối làm Roest bận tâm hơn cả kết quả cuối cùng của trận đấu.

Những ai còn nhớ về pha bóng tranh cãi đó hẳn còn nhớ sau cú sút của Lampard, bóng đập xà ngang dội xuống đất, đi vào trong khung thành gần nửa mét rồi nảy ra ngoài.

Ở thời điểm ấy, ĐT Anh vừa ghi bàn rút ngắn tỷ số xuống còn 1-2. Mọi chuyện có thể sẽ rất khác nếu như bàn thắng của Lampard được công nhận. Nhưng thay vì hỏi ý kiến trợ lý, trọng tài chính Jorge Larrionda chỉ phẩy tay từ chối. Trận đấu kết thúc với tỷ số 4-1 nghiêng về ĐT Đức.

Ngay từ lúc đó, Roest đã nghĩ về sai lầm của trọng tài Larrionda và cách để hạn chế những sai lầm đó. Roest liền nghĩ ra một hệ thống để hỗ trợ trọng tài ra quyết định chính xác.  

Sau "bóng đá tổng lực", người Hà Lan lại đi đầu trong "công nghệ hỗ trợ trọng tài tổng lực". Goal-line chỉ là một bước đệm nhỏ để tiến tới VAR. Bây giờ VAR đã áp dụng ở những giải đấu hàng đầu thế giới như Premier League. Roest tin rằng VAR là công cụ hỗ trợ đắc lực cho những trọng tài. Ông hiểu trọng tài cần được hỗ trợ để tránh xảy ra tai tiếng trong công việc vốn đã đầy tranh cãi này.  

VAR HOẠT ĐỘNG NHƯ THẾ NÀO?

Với Mike van der Roest là người nghĩ ra VAR, đương nhiên bóng đá Hà Lan trở thành địa điểm đầu tiên được thí điểm để các chuyên gia của FIFA có thể thấy VAR vận hành như thế nào, ảnh hưởng đến trận đấu ra sao, từ đó có nên áp dụng hay không.  

Bây giờ, trước mỗi trận đấu, ngoài những trợ lý trên sân, trọng tài chính còn có thêm một "trợ lý VAR". Thay vì căng cờ hay bấm bảng điện tử thay người, trợ lý VAR không cần đến sân. Người đó có thể cách xa trọng tài chính cả ngàn km, nhưng liên tục giữ liên lạc suốt trận đấu.  

Trợ lý VAR ngồi xem trận đấu trước màn hình, từ nhiều góc máy quay khác nhau rồi nhận định tình huống một cách khách quan nhất. Hình ảnh và video tình huống còn có thể được phát lại để trọng tài chính nhận định rõ ràng hơn.  

Khi phát hiện ra lỗi hoặc một tình huống mắc sai lầm mà trọng tài bỏ qua, trợ lý VAR sẽ thông báo đến tai nghe của trọng tài để trọng tài biết và chọn phương án xử lý. Khi đó, trọng tài có thể bỏ qua hoặc dừng trận đấu để xem xét lại tình huống mà trợ lý VAR thông báo để đưa ra quyết định.  

Hoặc khi trận đấu xuất hiện những tình huống gây tranh cãi giữa hai đội hoặc giữa các cầu thủ với nhận định của trọng tài như việt vị, ghi bàn, để bóng chạm tay trong vòng cấm, phạm lỗi, ăn vạ… thì trọng tài có thể chủ động yêu cầu trợ lý VAR xem lại trên băng hình, xử lý hình ảnh và truyền ra màn hình đặt trên đường pitch để trọng tài đích thân xem xét và đánh giá.  

TẠI SAO VAR GÂY TRANH CÃI?

Mục tiêu của Mike van der Roest khi nghĩ ra VAR là tìm cách hỗ trợ trọng tài một cách tốt nhất bằng hình ảnh để giảm thiểu khả năng mắc sai lầm trong môn thể thao có quá nhiều tranh cãi này. Nhưng đáng tiếc, càng sử dụng, VAR càng bị chê bai và gây ra nhiều tranh cãi hơn.  

Một nhà báo Hà Lan nhận định: “Bóng đá vốn là môn thể thao bảo thủ. Các trọng tài thường mắc rất nhiều lỗi, và nhiều lần khán giả không hài lòng vì điều đó. Số phận các trận đấu giờ không còn phụ thuộc vào cầu thủ nữa, mà là trọng tài. Vì thế phải dùng VAR ngay”.

Tuy nhiên, đến ngày VAR chính thức đưa vào áp dụng ở VCK World Cup 2018, mọi chuyện bắt đầu chìm trong mớ tranh cãi hỗn độn. Tình huống đầu tiên có VAR can thiệp là trận đấu ở bảng B giữa Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha. Phút 24, Diego Costa vượt qua Pepe trong pha tranh chấp tay đôi để ghi bàn gỡ hòa 1-1.  

Trong lúc các cầu thủ Tây Ban Nha ăn mừng bàn thắng, trọng tài chính Gianluca Rocchi liên lạc với trợ lý VAR ở cách ông gần 2.000 cây số. Chỉ đến khi trợ lý VAR nói: "Bàn thắng hợp lệ", trận đấu mới tiếp tục. Fernando Santos, HLV trưởng ĐT Bồ Đào Nha vô cùng bực tức vì quyết định đó.  

Sau trận đấu ông giận dữ nói: "Rõ ràng Costa đã phạm lỗi, vậy mà trọng tài vẫn công nhận bàn thắng". Sau khi tình huống được quay lại, rõ ràng trợ lý VAR đã bỏ qua tình huống đánh cùi chỏ vào mặt Pepe của Costa. Thậm chí ngay cả "thủ phạm" Costa cũng thừa nhận anh mắc lỗi, và trọng tài có thể thổi phạt.

Trong trận đấu giữa Pháp và Australia, trọng tài chính thổi cho Pháp một quả phạt đền vì một tình huống diễn ra trước đó tới 15 phút. Tại sao phải mất nhiều thời gian đến vậy trước khi ra quyết định? Đó chính là khoảng thời gian trợ lý VAR xem đi xem lại pha phạm lỗi để tư vấn trọng tài chính thổi phạt đền.

VAR tỏ ra rất có hiệu quả ở những tình huống đưa ra các phán quyết về phạt đền, để bóng chạm tay trong vòng cấm, phạm lỗi, ăn vạ hay bóng đá vào lưới hay chưa. Tuy nhiên, VAR đặc biệt gây tranh cãi ở những tình huống việt vị dẫn tới huỷ bỏ một bàn thắng hay một đợt tấn công.  

Sự tinh vi của VAR khiến cho một cầu thủ cũng có thể bị thổi việt vị nếu sợi dây giày của anh nằm dưới phần thấp nhất của cơ thể đối thủ khi các kỹ thuật viên VAR đo vị trí bằng các vạch màu. Những lỗi việt vị kiểu này đã gây ra không biết bao cuộc tranh cãi về tính chính xác của VAR, về sự lệ thuộc của trọng tài vào VAR khi không dám đưa ra phán quyết nào nếu chưa tham khảo VAR.

Ngay cả khi đã tham khảo VAR, những quyết định của trọng tài cũng còn đầy rẫy sai lầm, đặc biệt là ở những tình huống mang tính nhận định như bóng chạm tay trong vòng cấm là cố tình hay vô tình hay bất khả kháng; phạm lỗi trong vòng cấm nhưng có thể dẫn đến phạt đền và có thể không.  

VAR ĐÃ XUẤT HIỆN Ở NHỮNG GIẢI ĐẤU NÀO?

VAR được thử nghiệm đầu tiên tại một số giải bóng đá Hà Lan và chính thức đi vào hoạt động tại VCK World Cup 2018 tại Nga. Sau giải đấu này, ở mùa giải 2018/19 rất nhiều nước cũng đã sử dụng VAR trong các cấp độ giải đấu của mình như.

Tính đến nay, đã có 45 giải đấu cấp CLB trên toàn thế giới sử dụng VAR, trong đó có các giải đấu hàng đầu như Premier League, Bundesliga, Ligue 1, Serie A, La Liga, Primeira Liga, Primera Division de Argentina, Brasileirao…

Tại Đông Nam Á, giải Thai League cũng đã sử dụng VAR, trong khi V.League đang trên đường chuẩn bị áp dụng công nghệ này.

Còn ở cấp độ ĐTQG, hầu hết các giải đấu của FIFA, các Liên đoàn bóng đá châu lục, các Liên đoàn bóng đá khu vực cũng đều đưa VAR vào các giải đấu của mình, tiêu biểu như World Cup, EURO, CAN, CONCACAF Gold Cup, Asian Cup, Copa America..