Văn hóa Brazil là văn hóa bóng đá

Bóng đá đến Brazil hơn một thế kỷ trước, theo nghĩa đen là trong một chiếc vali, từ châu Âu để giải trí cho những người định cư ở đây. Nó đã trở thành một trò chơi hấp dẫn và một di sản văn hóa khi người Brazil bắt đầu thích môn thể thao này, đồng thời đưa những giá trị đặc trưng của riêng họ vào môn thể thao Vua. 

Aldo Rebelo, cựu Bộ trưởng Thể thao Brazil, từng có những chia sẻ rất đáng chú ý về văn hóa bóng đá của người Brazil. Ông cho biết: “Người dân của chúng tôi rất đam mê bóng đá và bóng đá Brazil là niềm đam mê của hàng triệu người trên thế giới. Tất cả những gì bạn cần là một quả bóng và một sân để chơi ở bất kỳ nơi nào trên đất nước rộng lớn này, từ những bãi biển ở Rio de Janeiro đến những khu rừng ở Amazon”. 

“Điều đặc biệt là bóng đá Brazil không có một khuôn mẫu định sẵn. Bạn sẽ không thể tìm được một cầu thủ giống hệt Neymar, Pele, Ronaldo hay Romario. Mỗi người có một nét riêng không thể pha lẫn. Chúng tôi khuyến khích các cầu thủ trẻ hãy là chính họ với các đặc điểm của riêng họ”.

Khi được hỏi về triết lý bóng đá của Brazil, ông Rebelo phân tích: “Triết lý của trường phái bóng đá Brazil, nếu có thể gọi như vậy, là hạnh phúc, ngẫu hứng và tự do với một trật tự (chiến thuật) nhất định. ‘Nhà máy sản xuất cầu thủ bóng đá’ của chúng tôi sử dụng giấc mơ của hàng triệu trẻ em làm nguyên liệu thô, những đứa trẻ hy vọng một ngày nào đó sẽ sánh ngang với các người hùng của mình, bất kể là về mức độ nổi tiếng hay sự thăng tiến trong xã hội. Như cựu huấn luyện viên Luiz Felipe Scolari của Brazil đã nói, khi ông còn huấn luyện ĐT Bồ Đào Nha, người Brazil luôn khao khát bóng đá”.

Ông Rebelo cũng chia sẻ về lịch sử của văn hóa bóng đá Brazil: “Giới thượng lưu và trí thức vẫn có một số e ngại đối với bóng đá. Đó là lý do tại sao chúng tôi không có bất kỳ cuốn sách hay bộ phim lớn nào về bóng đá ở Brazil. Văn hóa và niềm đam mê bóng đá đến từ các tầng lớp dân cư ít đặc quyền hơn, những người hâm mộ tiết kiệm một ít tiền khó kiếm được để đến các sân vận động. Bóng đá ban đầu được giới thiệu và áp dụng ở Brazil bởi giới thượng lưu. Những người gốc Phi chỉ được phép thuê bởi các đội chuyên nghiệp vào khoảng năm 1920. Nhưng môn thể thao này ngay từ đầu đã trở thành niềm đam mê đối với mọi tầng lớp xã hội. Những người lao động đã giành lấy bóng đá từ giới thượng lưu và biến nó thành thứ như ngày nay ở Brazil”.

Về vấn đề nhiều cầu thủ vĩ đại của Brazil xuất thân từ các khu ổ chuột, ông Rebelo giải thích: “Trong một xã hội, trong nhiều năm, được tạo thành từ các tầng lớp xã hội phân tầng, nơi màu da của một ai đó hoặc số tiền họ xác định vị trí của họ, bóng đá đã trở thành một cách để những người gốc Phi và người nghèo đạt được sự thăng tiến trong xã hội. Điều này giải thích tại sao rất nhiều cầu thủ bóng đá đến từ các khu ổ chuột hoặc khu vực thu nhập thấp. Và mặc dù xã hội không còn bất bình đẳng nữa, nhưng điều này vẫn xảy ra ngày nay”.

Ở thời điểm hiện tại, nhiều người cho rằng nguyên mẫu sáng tạo tự do của cầu thủ Brazil đang ngày càng mai một. Ông Rebelo cho biết: “Một vấn đề chúng tôi gặp phải ở Brazil là các cầu thủ đến châu Âu khi còn rất trẻ. Do đó, họ thích nghi với các mô hình bóng đá ở Anh, Đức và Italia, điều này có hại cho tương lai nền bóng đá của chúng tôi. Brazil luôn nổi bật vì có những cầu thủ tấn công và tiền vệ tuyệt vời. Điều này đã thay đổi vài năm trước, khi các hậu vệ người Brazil nổi bật như Thiago Silva và David Luiz. Nhưng sau đó chúng tôi có Neymar, người đã mang lại tình yêu cho lối chơi khéo léo của chúng tôi”.

Bóng đá Brazil là bóng đá đường phố

Brazil được cả thế giới biết đến với tình yêu dành cho bóng đá. Từ Pele đến Neymar, Brazil đã sản sinh ra những cầu thủ có phong cách độc đáo của riêng họ và những đội bóng có sự tinh tế phi thường. Họ trở thành quốc gia bóng đá được kính trọng nhất trên thế giới.

Đặc biệt, Sao Paulo, thành phố lớn nhất của Brazil, là trái tim đang đập của “O Jogo Bonito” (bóng đá đẹp), môn thể thao phổ biến nhất của quốc gia Nam Mỹ này.

Thành phố này là nơi sinh sống của khoảng 12 triệu người. Nó có một lịch sử phong phú về những câu chuyện thành công trong bóng đá. 3 đội bóng lớn nhất của thành phố – Corinthians, Palmeiras và Sao Paulo – đã cùng nhau giành được 27 chức vô địch quốc gia và có tổng cộng 7 triệu fan.

Niềm đam mê bóng đá chảy tự do ở mọi cấp độ tại Sao Paulo, từ chuyên nghiệp tới bán chuyên hay nghiệp dư. Theo ước tính, có hơn 1.000 đội nghiệp dư đang hoạt động trong thành phố Sao Paulo.

Lấy cảm hứng từ những người hùng ở đội tuyển quốc gia, nhiều cầu thủ bóng đá nghiệp dư tạo ra phong cách độc đáo của riêng họ, kết hợp quần áo rực rỡ, hình xăm sống động và đôi giầy lấp lánh, biến các trận đấu trên toàn thành phố thành một màn trình diễn rực rỡ về màu sắc và chuyển động.

Vào một ngày cuối tuần đi bộ qua Sao Paulo, bạn có thể thấy mọi người chơi bóng đá ở đủ mọi hoàn cảnh, từ một người cha đang dạy con những điều cơ bản ở một trong những công viên của thành phố, đến một giải vô địch nghiệp dư trong một nhà máy bỏ hoang được biến thành sân vận động ngẫu hứng. Cuộc sống của thành phố này được bao quanh bởi bóng đá.

Công xưởng bóng đá Brazil

Deasevedo, một huấn luyện viên bóng đá trẻ cho biết: “Cứ 10 đứa trẻ ở Brazil thì có 11 đứa muốn trở thành cầu thủ bóng đá chuyên nghiệp. Chúng không rời bệnh viện khi mới sinh trong bộ quần áo bình thường; chúng rời bệnh viện trong chiếc áo thi đấu của các câu lạc bộ. Ít nhất 30% những đứa trẻ này sẽ chơi bóng chuyên nghiệp ở cấp độ cao. Hầu hết những người khác sẽ tìm thấy một nơi nào đó trên khắp thế giới để đá bóng”.

Ở Brazil, bóng đá nằm trong máu của người dân. Trong lịch sử 84 năm của FIFA World Cup, Brazil đã vô địch nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Và giống như cà phê và đường, tài năng bóng đá đã trở thành một mặt hàng có thể xuất khẩu của người Brazil. Ngày nay, hơn 10.000 người Brazil đang chơi chuyên nghiệp trên khắp thế giới. 

Một ví dụ điển hình là Học viện bóng đá Botafogo. Đây là một trong những câu lạc bộ bóng đá ưu tú nhất của Rio de Janeiro, nơi trẻ em bắt đầu chơi hàng ngày từ năm 7 tuổi và có thể ký hợp đồng chuyên nghiệp sớm nhất là khi 9 tuổi. Trong ngành công nghiệp bóng đá toàn cầu trị giá hàng tỷ đô la, những đứa trẻ này là những cỗ máy kiếm tiền tiềm năng.

Felipe Arantes, giám đốc của Botafogo International cho biết: “Ở tuổi lên 9, chúng tôi đã nói với chúng rằng: 'Con khác biệt'. Chúng tôi dạy bóng đá cho chúng và giáo dục chúng. Và chúng tôi nói với bọn trẻ rằng chúng cần phải tập trung toàn bộ cuộc sống của mình vào bóng đá”.

Botafogo thuê rất nhiều người – từ nhân viên xã hội đến nhà tâm lý học đến chuyên gia dinh dưỡng – để giải quyết mọi vấn đề cá nhân, tinh thần hoặc thể chất mà các cầu thủ gặp phải để họ không bị phân tâm trên sân. Nhưng ngay cả khi một đứa trẻ không bị kiệt sức sau nhiều năm đào tạo, thì vẫn có rất nhiều áp lực, chẳng hạn như lời hứa về mức lương 7 con số trên các sân cỏ châu Âu xa xôi.

Nó có thể là một giấc mơ cho cả gia đình. Ivo Barbosa, một người cha coi bóng đá là tấm vé dẫn đến cuộc sống tốt đẹp hơn cho các con trai của mình, cho biết: “Tôi phải bắt đầu làm việc từ năm 11 tuổi, vì vậy tôi không có cơ hội làm những gì mà các con tôi làm. Nhưng tôi có thể mang đến cho chúng giấc mơ. Tôi đã không thể thỏa ước mơ chơi bóng nhưng các con tôi sẽ khác”.

Nhưng Barbosa cũng nhấn mạnh với các con trai của mình rằng chúng cần tìm phương án dự phòng và cấm chúng tập bóng đá khi bị điểm kém ở trường. Các bậc cha mẹ khác ít thận trọng hơn; họ phụ thuộc vào tiền lương của con cái họ.

“Đôi khi, bạn có những cầu thủ 17, 18 tuổi đã là chủ gia đình. Họ thanh toán các hóa đơn cho cả nhà”, Arantes nói. “Thay vì thu thập danh hiệu hoặc hướng tới một sự nghiệp lâu dài, cuối cùng họ lại tìm cách kiếm tiền vì họ cần giúp đỡ cha mẹ, ông bà, anh chị em – mọi người đều trông chờ cả vào bóng đá”.

Và trong khi những đứa trẻ này đang nghĩ về gia đình của chúng, thì những người đại diện lại đang nghĩ về lợi nhuận. Trong năm đầu tiên của hợp đồng, Arantes cho biết những người đại diện sẽ tìm ra một cầu thủ giỏi và cung cấp cho họ giày và áo thi đấu, đồng thời bắt đầu lên kế hoạch phát triển tài năng của họ.

“Sau đó, họ đến gặp cha mẹ và hỏi: 'Bố mẹ cần gì? Bạn có cần một ngôi nhà? Bạn có cần một chiếc ô tô không?’ Và họ bắt đầu mua chuộc các bậc cha mẹ”, Arantes nói. “Cha mẹ và những người đại diện không cho một đứa trẻ có quyết định của riêng mình. Có một khoảng cách lớn giữa việc phát triển một cầu thủ và công việc kinh doanh”.

Mối hiểm họa khôn lường

Deasevedo biết quá rõ ý nghĩa của việc trở thành một cầu thủ trẻ triển vọng ở Brazil. Anh đã có cơ hội trở thành ngôi sao, nhưng một chấn thương đã chấm dứt sự nghiệp. “Đó là giấc mơ cả đời tôi”, anh nói. “Tôi đã gặp chấn thương ngay trước khi lên chuyên nghiệp. Đó là vấn đề với dây chằng và trong một gia đình nghèo, không có cách nào để chi trả cho một ca phẫu thuật”.

Sau khi phải từ bỏ nghiệp cầu thủ, Deasevedo chuyển sang làm HLV và anh tỏ ra tiếc nuối về thực trạng của bóng đá Brazil. “Có một sự thất vọng lớn vì hầu hết các cầu thủ đều chưa sẵn sàng ra đi, nhưng người ta sẽ dùng tiền để buộc anh ta phải ra đi. Chúng tôi mất cầu thủ từ rất sớm. Các cầu thủ đang đói? Và họ buộc phải rời đi”.

Những cầu thủ trẻ này là một phần của di sản – mang trên vai những giấc mơ của cả một quốc gia. Pele tiếp theo cần xuất hiện, với toàn bộ ngành công nghiệp đang cố gắng tìm kiếm anh ta – ngay cả khi phải trả giá bằng văn hóa Brazil. Việc xuất khẩu cầu thủ sang châu Âu, những người sau đó trở về với rất nhiều tiền mặt và thứ bóng đá thực dụng đã khiến bóng đá Brazil mất dần bản sắc.

Deasevedo nói về những cầu thủ trở lại: “Họ chỉ ở đây để giải trí và chúng tôi không thấy nhiều chất lượng. Và đó không phải là ví dụ tốt cho những cầu thủ ở lại đây. Nó gây nguy hiểm cho chất lượng bóng đá của chúng tôi”.